توصیف تغییرات واجی حاصل از وندافزایی در زبان فارسی بر پایه نظریه واج شناسی واژگانی

هدف پژوهش حاضر توصیف تغییرات واجی حاصل از وندافزایی در زبان فارسی و بررسی امکان دسته بندی وندها در دو گروه خنثی و غیرخنثی در چارچوب نظریه ی واجشناسی واژگانی و در نهایت بررسی امکان لایه بندی وندها با توجه به معیار خنثی و غیرخنثی بودن است. بدین منظور 18 وند زایا، شامل 11 وند اشتقاقی و 7 وند تصریفی، انتخاب و واژه های مشتق از آن ها از فرهنگ 8 جلدی سخن جمع آوری شد. 20 واژه از هر وند به طور تصادفی انتخاب و وارد نرم افزار اکسل شد و سپس با استفاده از نرم افزار spss میزان تغییرات زنجیری، زبرزنجیری و یا هر دو در پایه پس از الحاق وند به آن ها محاسبه شد. نتایج پژوهش نشان داد که در اکثر واژه ها پس از الحاق وند به پایه تغییر زبرزنجیری به وجود آمده است و در اکثر واژه ها تکیه ی واژه تغییر می کند. در همه ی واژه هایی که با وندهای تصریفی همراه بودند تغییر جایگاه تکیه مشاهده شد و میزان تغییرات زبرزنجیری، در اینجا تکیه، که وندهای اشتقاقی بر روی پایه اعمال می کردند 72.7% بود. چنین به نظر می رسد که اکثر وندهای زبان فارسی جزء گروه غیرخنثی هستند و باید در لایه ی اول قرار گیرند چون در اکثر واژه هایی که با این وندها همراه بودند تغییر جایگاه تکیه مشاهده شد. رخ دادن تغییرات زبرزنجیری در اغلب موارد دسته بندی وندها در دو گروه خنثی و غیرخنثی _ به آن صورت که در واج شناسی مطرح است_ را دچار مشکل می نماید. لذا مبحث امکان تعیین جایگاه تکیه بر اساس مقوله ی دستوری مطرح شد. پس از بررسی به عمل آمده مشخص شد که در بیشتر موارد دلیل تغییر جایگاه تکیه در زبان فارسی وند نیست، بلکه مقوله است که جایگاه تکیه را در واژه تعیین می کند. از این منظر به نظر می رسد زبان فارسی متفاوت از زبان انگلیسی عمل می کند و صرفاً با اتکا به متغیر جایگاه تکیه نمی توان وندها را لایه بندی کرد. همچنین در نظریه ی واج شناسی واژگانی قرار گرفتن وندها در لایه های مختلف روشی جهت تمایز بین رفتار وندها است ولی در زبان فارسی اگر علت تغییر تکیه را وند فرض کنیم و قائل به وجود وند غیرخنثی شویم، مشاهده می شود که همه ی وندهای تصریفی انتخاب شده و اکثر وندهای اشتقاقی در یک لایه قرار می گیرند که معیار مناسبی جهت تمایز بین رفتار وندها نیست. از طرف دیگر، میزان تغییرات زنجیری نیز در مقابل تغییرات زبرزنجیری بسیار کم است و با توجه به آن نیز نمی توان وندها را به دو گروه خنثی و غیرخنثی تقسیم کرد. می توان چنین نتیجه گرفت که در زبان فارسی وندها را نمی توان بر اساس تغییرات واجی ای که در پایه اعمال می کنند دسته بندی کرد و در نتیجه نمی توان آن ها را طبق این معیار در چارچوب نظریه ی واج شناسی واژگانی لایه بندی کرد.